Rannsóknasetur Háskóla Íslands á Hornafirði – háskólasetrið, í daglegu tali – fagnar nú tuttugasta starfsári sínu. Setrið var stofnað 30. nóvember 2001 og hefur starfað óslitið síðan, með aðsetur í Nýheimum. Fastráðnir starfsmenn þess, Þorvarður Árnason umhverfisfræðingur og Soffía Auður Birgisdóttir bókmenntafræðingur, fluttu til Hornafjarðar í maí 2006 og hafa því unnið í 15 ár við setrið. Auk þeirra starfa nú þrír verkefnaráðnir starfsmenn hjá setrinu og fjórir sumarstarfsmenn. Hér að neðan verður gerð grein fyrir helstu verkefnum háskólasetursins um þessar mundir.
Rannsóknir og fræðastörf
Á síðasta ári fengu Þorvarður og Soffía Auður bæði birtar ritrýndar greinar í erlendum greinasöfnum sem gefin voru út af Routledge útgáfunni. Grein Soffíu Auðar „Challenging gender, historizing gossip: reflections on the life of Guðrún Sveinbjarnardóttir“ birtist í Engendering Transnational Transgressions. From the Intimate to the Global, en greinin er hluti af stærra rannsóknarverkefni Soffíu Auðar sem snýst um 6 dætur Sveinbjarnar Egilssonar skálds og rektors. Grein Þorvarðar „Wilderness in Iceland – mapping and exploring a web of values” birtist í Rethinking Wilderness and the Wild: Conflict, Conservation and Co-existence og er afurð yfirstandandi rannsókna hans á óbyggðum víðernum á Íslandi. Soffía Auður birti einnig tvær ritrýndar greinar á íslensku, greinina „Hin tvífætta villibráð“ í ritinu Fléttur V: #MeToo og „Hin skemmtilega dýrafræði Þórbergs Þórðarsonar og möguleikar hennar“ í Ritinu. Tímariti Hugvísindastofnunar. Er það fjórða fræðigreinin sem Soffía Auður birtir um skrif Þórbergs eftir að bók hennar Ég skapa – þess vegna er ég. Um skrif Þórbergs Þórðarsonar kom út (2015).
Sjónrænar rannsóknir á bráðnun jökla
Þorvarður hlaut nýverið Vísinda- og nýsköpunarverðlaun Háskóla Íslands, í flokki samfélagslegra verkefna, fyrir tillögu að verkefninu “Breiðamerkurjökull 2121: Sjónflug inn í óvissa framtíð”. Markmið þess er að búa til tölvugerða stuttmynd sem sýnir líklega hopun jökulsins á næstu hundrað árum, miðað við þrjár ólíkar sviðsmyndir um áframhaldandi hlýnun Jarðar. Verkefnið byggir m.a. á aðferðum sem Kieran Baxter, nýdoktor við háskólasetrið, hannaði við gerð After Ice sem frumsýnd var í mars s.l. Stór og þverfaglegur hópur samstarfsaðila kemur að gerð myndarinnar, þar á meðal jöklafræðingarnir Helgi Björnsson, Guðfinna Aðalgeirsdóttir og Snævarr Guðmundsson. Annað nátengt verkefni, “Breiðamerkurjökull – landslagsþróun á komandi öld”, hlaut jafnframt nýverið styrk frá Kvískerjasjóði. Verðlaunaféð og styrkurinn nema samtals 2,4 mkr.
Vefur um konur og skáldskap
Soffía Auður er einn af ritstjórum vefsins Skáld.is sem er tileinkaður konum og skrifum þeirra. Vefurinn hýsir lifandi skáldskap, fréttir, viðtöl og greinar, og þar er einnig að finna skáldatal, þ.e. lista yfir kvenskáld, ævi þeirra og skáldverk. Í febrúar s.l. hlaut Soffía Auður styrk frá Háskóla Íslands sem veittur er akademískum starfsmönnum „til að styðja við virka þátttöku í samfélaginu í krafti rannsókna og sérþekkingar“. Í júní fengu aðstandendur Skáld.is einnig styrk frá Menningarsjóði Seðlabanka Íslands. Styrkirnir tveir nema samtals 3,1 mkr. og verða nýttir til að ráða tvo bókmenntafræðinga til tímabundinna starfa við vefinn.
Þróun vísinda- og loftslagsferða
Háskólasetrið hlaut í mars s.l. styrk frá Loftslagssjóði vegna verkefnisins „Vísindaferðaþjónusta – nýr vettvangur fyrir öflun og miðlun þekkingar um loftslagsmál“. Upphæð styrksins var 10 mkr. og var hann veittur úr nýsköpunarhluta sjóðsins. Eins og nafnið gefur til kynna, þá snýst þetta verkefni um þróun nýrra ferðavara þar sem miðlun vísindalegra upplýsinga um loftslagsbreytingar og áhrif þeirra er í forgrunni. Helstu samstarfsaðilar verkefnisins eru 10 hornfirsk fyrirtæki í ævintýraferðaþjónustu, sem njóta munu ráðgjafar og aðstoðar frá FAS, Náttúrustofu Suðausturlands, Vöruhúsinu og Vatnajökulsþjóðgarði, auk háskólasetursins sem leiðir verkefnið. Jafnframt tengist þessi vinna fjölþjóðlegu verkefni sem sömu aðilar hafa unnið að í u.þ.b. ár, það nefnist SCITOUR (Scientific Tourism) og er unnið í samstarfi við stofnanir og fyrirtæki í Finnlandi, Skotlandi, Grænlandi og fleiri löndum. SCITOUR er styrkt af Norðurslóðaáætlun Evrópusambandsins (Northern Periphery and Arctic programme, NPA). Verkefnið mun standa yfir til ársloka 2022, heildarstyrkveiting til þess frá NPA nemur rúmlega 100 mkr., þar af er styrkurinn til háskólasetursins um 19 mkr.
Nýsköpun – Menntun – Rannsóknir
Háskólasetrið hefur undanfarið misseri unnið að verkefni um samþættingu nýsköpunar, menntunar og rannsókna í jöklaferðamennsku, í samstarfi við FAS sem leiðir verkefnið. Verkefnið hlaut skömmu fyrir síðustu áramót 2,5 mkr. styrk frá ferðamála-, iðnaðar- og nýsköpunarráðherra. Tvær helstu afurðir verkefnisins eru rannsókn á jöklaferðamönnum sem háskólasetrið stendur að, í samstarfi við Vatnajökulsþjóðgarð og fyrirtæki í jöklaferðaþjónustu, og vefur um staðfræði sem FAS stendur að, í samstarfi við Menningarmiðstöð Hornafjarðar. Tveir sumarstarfsmenn, Arndís Ósk Magnúsdóttir og Riley Knudsen, munu safna gögnum vegna rannsóknarinnar í sumar.
Verðlaunaritgerð um Hálendisþjóðgarð
Michaël Bishop hlaut í apríl s.l. verðlaun frá Samtökum ferðaþjónustunnar og Rannsóknamiðstöð ferðamála fyrir framúrskarandi lokaritgerð um ferðamál á Íslandi. Hér var um MS-ritgerð í landfræði að ræða, þar sem viðhorf íslensks almennings til miðhálendisþjóðgarðs voru rannsökuð. Leiðbeinendur Michaëls voru Þorvarður Árnason, núverandi forstöðumaður háskólasetursins, og forveri hans í starfi, Rannveig Ólafsdóttir, nú prófessor í land- og ferðamálafræði við Háskóla Íslands.
Kennsla heima og að heiman
Soffía Auður var gestakennari við Færeyskudeild háskólans í Færeyjum – Fróðskaparsetursins – í sex vikur á nýliðnu vori. Þar kenndi hún íslenskar og færeyskar bókmenntir að fornu og nýju og tengdi við #MeToo hreyfinguna. Þá er einnig Soffía Auður gestakennari við námskeið í Háskóla Íslands á hverju ári. Þorvarður hefur kennt vettvangsnámskeið um stjórnun friðlýstra svæða sem fram fer á Hornafirði árlega frá 2007 og í sumar bættist við nýtt vettvangsnámskeið um útinám sem hannað var í samstarfi við Menntavísindasvið Háskóla Íslands.
Nánari upplýsingar um starfsemi háskólasetursins má finna á www.hi.is/rannsoknaseturhofn. Þá verða ýmsir viðburðir sem tengjast afmælisárinu kynntir síðar.
